Πνευματικά δικαιώματα. Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε

πνευματικά δικαιώματα

πνευματικά δικαιώματα. Το παρόν άρθρο αποτελεί έναν συνοπτικό οδηγό, σύμφωνα με τον ελληνικό νόμο 2121/1993, εναρμονισμένο με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, περί πνευματικής ιδιοκτησίας, συγγενικών δικαιωμάτων και πολιτιστικών θεμάτων ύστερα και από την τελευταία του τροποποίηση N.4242/2013, για το τι πρέπει να γνωρίζει και πως μπορεί να προστατευθεί κάποιος/α που έχει δημιουργήσει πνευματικό έργο, ποιο είναι το αντικείμενο προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, για πόσα χρόνια προστατεύεται σύμφωνα με τον νόμο το δικαίωμα στην πνευματική ιδιοκτησία καθώς και ποιες είναι οι αστικές και ποινικές κυρώσεις γι αυτόν που προσβάλλει τα πνευματικά δικαιώματα του δημιουργού.

Τι είναι η πνευματική δημιουργία και τα πνευματικά δικαιώματα;

Πνευματική δημιουργία όπως όλοι γνωρίζουμε είναι κάθε τι πρωτότυπο από τον δημιουργό του, όπως έργα λογοτεχνίας, βιβλία, έργα τέχνης (πίνακες ζωγραφικής) φωτογραφία, μουσική (σύνθεση και στίχοι), τραγούδια, θέατρο, σήματα καθώς και λογισμικό ή βάσεις δεδομένων.

Τα πνευματικά δικαιώματα υφίστανται στα ανωτέρω έργα και προστατεύουν τον δημιουργό τους για ορισμένο χρονικό διάστημα, απαγορεύοντας σε τρίτους την χρήση των ανωτέρω έργων χωρίς την προηγούμενη άδεια από τον δημιουργό τους.

Πνευματική ιδιοκτησία

Σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 1, οι πνευματικοί δημιουργοί με τη δημιουργία του έργου, αποκτούν πάνω σ` αυτό Πνευματική ιδιοκτησία, που περιλαμβάνει, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού προς αυτό (Ηθικό δικαίωμα).

Αντικείμενο του Δικαιώματος

Σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 1, σε ο,τι αφορά το αντικείμενο του δικαιώματος αναφέρονται μεταξύ άλλων και τα εξής: ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή, ιδίως τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, οι μουσικές συνθέσεις, με κείμενο ή χωρίς, τα θεατρικά έργα, με μουσική ή χωρίς, οι χορογραφίες και οι παντομίμες, τα οπτικοακουστικά έργα, τα έργα των εικαστικών τεχνών, στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα και οι λιθογραφίες, τα αρχιτεκτονικά έργα, οι φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη.

Ο νόμος προβλέπει επίσης ο,τι: “2.α. Αντικείμενο προστασίας είναι και οι βάσεις δεδομένων οι οποίες λόγω της επιλογής ή διευθέτησης του περιεχομένου τους αποτελούν πνευματικά δημιουργήματα.

Η προστασία αυτή δεν εκτείνεται στο περιεχόμενο των βάσεων δεδομένων και δεν θίγει κανένα από τα δικαιώματα που υφίστανται στο περιεχόμενο αυτό. Ως βάση δεδομένων νοείται η συλλογή έργων , δεδομένων ή άλλων ανεξάρτητων στοιχείων, διευθετημένων κατά συστηματικό ή μεθοδικό τρόπο και ατομικώς προσιτών με ηλεκτρονικά μέσα ή με άλλο τρόπο”.

Προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών

Στον παρόντα νόμο γίνεται ειδική μνεία για τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και το προπαρασκευαστικό υλικό του σχεδιασμού τους τα οποία θεωρούνται ως έργα λόγου και με την επιφύλαξη των διατάξεων του κεφαλαίου 7 του παρόντος νόμου, προστατεύονται κατά τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο νόμος προβλέπει επίσης ότι ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή θεωρείται πρωτότυπο εφόσον είναι προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού του.

Το περιουσιακό Δικαίωμα

Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ 1, προβλέπεται οτι το περιουσιακό Δικαίωμα δίνει στους δημιουργούς ιδίως την εξουσία (δικαίωμα) να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν:

α) Την εγγραφή και την άμεση ή έμμεση, προσωρινή ή μόνιμη αναπαραγωγή των έργων τους με οποιοδήποτε μέσο και μορφή, εν όλω ή εν μέρει.

β) Τη μετάφραση των έργων τους.

γ) Τη διασκευή, την προσαρμογή ή άλλες μετατροπές των έργων τους.

δ) Όσον αφορά το πρωτότυπο ή τα αντίτυπα (αντίγραφα) των έργων τους, τη

διανομή τους στο κοινό με οποιαδήποτε μορφή μέσω πώλησης ή με άλλους τρόπους. Το δικαίωμα διανομής εντός της Κοινότητας αναλώνεται μόνο εάν η πρώτη πώληση ή η με οποιονδήποτε άλλο τρόπο πρώτη Μεταβίβαση της κυριότητας του πρωτοτύπου ή των αντιτύπων εντός της Κοινότητας πραγματοποιείται από τον δικαιούχο ή με τη συγκατάθεσή του.

Επίσης γίνεται μνεία μεταξύ άλλων για την εκμίσθωση και το δημόσιο δανεισμό, όσον αφορά το πρωτότυπο ή τα αντίτυπα των έργων τους. Η εκμίσθωση και ο δημόσιος δανεισμός νοούνται σύμφωνα με τα οριζόμενα στην οδηγία 92/100 του Συμβουλίου της 19ης Νοεμβρίου 1992 (ΕΕΕΚ αριθμ. Ι 346/61 27.11.1992).

Επιπλέον ο δημιουργός μπορεί να επιτρέπει ή να απαγορεύει και την εισαγωγή αντιτύπων των έργων τους που παρήχθησαν στο εξωτερικό χωρίς τη συναίνεση του δημιουργού ή, εφόσον πρόκειται για εισαγωγή από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, αν το δικαίωμα της εισαγωγής αντιτύπων στην Ελλάδα είχε συμβατικά διατηρηθεί από τον δημιουργό. (άρθρα 2, 3 παρ. 1 και 3, 4 0δηγίας 2001/29 ΕΕΕΚ αριθμ. L.167/10 22.6.2001).”

Τύπος άδειας, περιορισμοί και διάρκεια δικαιωμάτων

Στο άρθρο 52 του παρόντος νόμου αναφέρονται όλοι εκείνοι οι τύποι αδειών που προστατεύονται σύμφωνα με τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας καθώς και το ποιοι είναι οι περιορισμοί αλλά και η διάρκεια προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων.

Ειδικότερα αναφέρονται μεταξύ άλλων και τα εξής: τα δικαιώματα που προβλέπονται στα άρθρα 46 έως 51 (Αδεια από ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες, Αδεια από παραγωγούς υλικών φορέων, Αδεια από ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς, Δικαίωμα εύλογης αμοιβής, Ηθικό δικαίωμα, Δικαιώματα εκδοτών) διέπονται από τους ακόλουθους κανόνες:

α) οι δικαιοπραξίες, που αφορούν τα δικαιώματα αυτά, ισχύουν μόνο εφόσον έγιναν γραπτώς` β) οι Περιορισμοί, που προβλέπονται για “το περιουσιακό Δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας”, ισχύουν αναλόγως και γι` αυτά.

Διάρκεια προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων από 50 χρόνια μέχρι 70.

Σύμφωνα με την σχετική διάταξη του νόμου, η διάρκεια των δικαιωμάτων των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών που προβλέπονται στα άρθρα 46 και 49 του νόμου αυτού ορίζεται σε πενήντα (50) χρόνια μετά την ημερομηνία της ερμηνείας ή εκτέλεσης, αλλά δεν μπορεί να είναι μικρότερη από τη διάρκεια της ζωής του καλλιτέχνη.

Επίσης γίνεται αναφορά μεταξύ άλλων και για την διάρκεια των δικαιωμάτων των παραγωγών φωνογραφημάτων (παραγωγών υλικών φορέων ήχου) τα οποία λήγουν πενήντα έτη μετά την πραγματοποίηση της υλικής ενσωμάτωσης. Ωστόσο, εάν το φωνογράφημα έχει δημοσιευθεί νομίμως κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, τα δικαιώματα λήγουν «εβδομήντα» έτη από την ημερομηνία της πρώτης νόμιμης δημοσίευσης κλπ.

Στα πενήντα (50) έτη είναι επίσης η διάρκεια προστασίας των δικαιωμάτων: των παραγωγών οπτικοακουστικών έργων (παραγωγών υλικών φορέων εικόνας ή ήχου και εικόνας), των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών που προβλέπονται στο άρθρο 48, δικαιώματος των εκδοτών που προβλέπεται στο άρθρο 51 και άλλοι.

Ασφαλιστικά μέτρα κατά της προσβολής

Σύμφωνα με το άρθρο 64 παρ.1, ο νόμος προβλέπει μεταξύ άλλων και τα εξής αναφορικά με το πώς μπορεί να προστατευθεί ο δημιουργός με την προσβολή που υφίσταται στα πνευματικά του δικαιώματα:

Εφόσον πιθανολογείται προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας ή συγγενικού δικαιώματος προβλεπομένου στα άρθρα 46 έως 48 και 51 ή του δικαιώματος ειδικής φύσης του κατασκευαστή βάσης δεδομένων, το Μονομελές Πρωτοδικείο διατάσσει ως ασφαλιστικό μέτρο τη συντηρητική κατάσχεση των αντικειμένων που κατέχονται από τον καθ` ου και αποτελούν μέσο τέλεσης ή προϊόν ή απόδειξη της προσβολής.

Αντί για συντηρητική κατάσχεση, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την αναλυτική απογραφή των αντικειμένων αυτών περιλαμβανομένης και της φωτογράφησής τους. Στις παραπάνω περιπτώσεις εφαρμόζεται υποχρεωτικώς το άρθρο 687 παρ. 1 Κ.Πολ.Δ. και χορηγείται υποχρεωτικώς προσωρινή διαταγή κατά το άρθρο 691 παρ. 2 Κ.Πολ.Δ.. (άρθρο 7 της Οδηγίας 2004/48).

Επίσης σύμφωνα με την παράγραφο 2 του ίδιου άρθρο, το δικαστήριο διατάσσει ασφαλιστικά μέτρα ή συντηρητική απόδειξη χωρίς να είναι αναγκαίος ο ειδικός προσδιορισμός των έργων, που απειλούνται με προσβολή ή προσβάλλονται.

Ωστόσο αν τα ανωτέρω ασφαλιστικά μέτρα σύμφωνα με την παράγραφο 7 του ανωτέρω άρθρου ανακληθούν εξαιτίας οποιασδήποτε πράξης ή παράλειψης του αιτούντος ή αν διαπιστωθεί εκ των υστέρων ότι δεν υπήρξε προσβολή ή απειλή προσβολής των δικαιωμάτων του παρόντος νόμου, το δικαστήριο μπορεί να καταδικάσει τον αιτούντα, εφόσον ενήργησε καταχρηστικά, ύστερα από αίτηση του καθ` ου, να καταβάλει στον καθ` ου προσήκουσα αποζημίωση για κάθε ζημία που υπέστη εξαιτίας των εν λόγω μέτρων”. (άρθρα 7 και 9 της Οδηγίας 2004/48).

Αστικές κυρώσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 65 παρ.1, Σε κάθε περίπτωση προσβολής ή επαπειλούμενης προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας ή του συγγενικού δικαιώματος ο δημιουργός ή ο δικαιούχος του συγγενικού δικαιώματος μπορεί να αξιώσει κατά περίπτωση την αναγνώριση του δικαιώματός του, την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον.

Η άρση της προσβολής μπορεί να περιλαμβάνει κατ` αίτηση του ενάγοντος ενδεικτικά: α) την απόσυρση από το εμπόριο των εμπορευμάτων που κρίθηκε ότι προσβάλλουν δικαίωμα του παρόντος νόμου και, εφόσον απαιτείται, των υλικών που κυρίως χρησίμευσαν στη δημιουργία ή την κατασκευή των εν λόγω εμπορευμάτων, β) την οριστική απομάκρυνση αυτών από το εμπόριο ή γ) την καταστροφή αυτών.

Τα δικαιώματα του πρώτου εδαφίου της παραγράφου αυτής έχουν οι δικαιούχοι και κατά διαμεσολαβητή, οι υπηρεσίες του οποίου χρησιμοποιούνται από τρίτον για την προσβολή δικαιωμάτων του παρόντος νόμου”

Κάθειρξη μέχρι 10 ετών

Τέλος σύμφωνα με το άρθρο 66 του παρόντος νόμου προβλέπεται ότι όποιος χωρίς δικαίωμα και κατά παράβαση των διατάξεων του παρόντος νόμου ή διατάξεων των κυρωμένων με νόμο πολυμερών διεθνών συμβάσεων για την Προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας εγγράφει έργα ή αντίτυπα, αναπαράγει αυτά άμεσα ή έμμεσα, προσωρινά ή μόνιμα, με οποιαδήποτε μορφή, εν όλω ή εν μέρει, μεταφράζει, διασκευάζει, προσαρμόζει ή μετατρέπει αυτά, προβαίνει σε διανομή αυτών στο κοινό με πώληση ή με άλλους τρόπους κλπ τιμωρείται με φυλάκιση ενός έτους και χρηματική ποινή 2900 έως 15000 ευρώ.

Αν το όφελος που επιδιώχθηκε ή η ζημιά που απειλήθηκε από τις πράξεις των παρ. 1 και 2 είναι ιδιαίτερα μεγάλα, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστο δύο ετών και χρηματική ποινή 2 έως 10 εκατομμυρίων δραχμών. Αν ο υπαίτιος τελεί τις παραπάνω πράξεις κατ` επάγγελμα “ή σε εμπορική κλίμακα” ή αν οι περιστάσεις κάτω από τις οποίες έγινε η πράξη μαρτυρούν ότι ο υπαίτιος είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας ή των συγγενικών δικαιωμάτων, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι 10 ετών και χρηματική ποινή 5 έως 20 εκατομμυρίων δραχμών, καθώς και αφαίρεση της άδειας λειτουργίας της επιχείρησης στα πλαίσια της οποίας εκτελέσθηκε η πράξη.