Η διαθήκη και η νόμιμη μοίρα

διαθήκη

Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε

Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Μ. ΤΖΙΚΑ

Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “ΠΑΛΜΟΣ Αιτωλοακαρνανίας” την 12/09/2015.

Μετά το θάνατο του ανθρώπου το σύνολο της περιουσίας του, τόσο οι υποχρεώσεις όσο και τα δικαιώματά του, δεν εξαφανίζονται αλλά μεταβιβάζονται σε άλλα πρόσωπα, τα οποία τον διαδέχονται στο σύνολο των έννομων σχέσεών του. Κληρονομικό Δίκαιο είναι το σύνολο των κανόνων δικαίου που ρυθμίζουν την περιουσία του ανθρώπου μετά το θάνατό του. Οι διατάξεις των Κληρονομικών Δικαιωμάτων περιέχονται στα άρθρα 1710 – 2035 του Αστικού Κώδικα

Κληρονομικές διαφορές είναι οι διαφορές που προκύπτουν από τη μεταβίβαση της περιουσίας του κληρονομούμενου στους διαδόχους του αλλά και από τις σχέσεις των κληρονόμων μεταξύ τους ή με τρίτα πρόσωπα.

Η κληρονομική διαδοχή επέρχεται α) με διαθήκη και β) απευθείας από το νόμο:

α) κληρονομική διαδοχή με διαθήκη: «Διαθήκη» είναι η διάταξη τελευταίας βούλησης του προσώπου με την οποία ρυθμίζει την κληρονομική διαδοχή και ορισμένες σχέσεις του οικογενειακού δικαίου για το χρόνο μετά το θάνατό του. Στην ελληνική έννομη τάξη προβλέπονται τρεις τύποι (τακτικών) διαθηκών:

1. Ιδιόγραφη διαθήκη: Γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, χρονολογείται (μέρα, μήνας, έτος) και υπογράφεται από αυτόν. Μπορεί να κατατεθεί από αυτόν σε συμβολαιογράφο για φύλαξη.

2. Δημόσια διαθήκη: Συντάσσεται με δήλωση από το διαθέτη της τελευταίας του βούλησης ενώπιον συμβολαιογράφου και τριών μαρτύρων ή δεύτερου συμβολαιογράφου και ενός μάρτυρα. Η δημόσια διαθήκη αποτελεί συμβολαιογραφικό έγγραφο.

3. Μυστική διαθήκη: Ο διαθέτης εγχειρίζει στον συμβολαιογράφο ενώ είναι παρόντες τρεις μάρτυρες ή δεύτερος συμβολαιογράφος και ένας μάρτυρας, έγγραφο δηλώνοντας προφορικά ότι περιέχει την τελευταία του βούληση.

β) Κληρονομική διαδοχή από το νόμο: αυτή επέρχεται στις περιπτώσεις στις οποίες δεν υπάρχει διαθήκη ή υπάρχει μεν αλλά έχει ακυρωθεί μερικά ή εξ ολοκλήρου. Κληρονομική διαδοχή από το νόμο θεωρείται η εξ αδιαθέτου διαδοχή και η αναγκαστική διαδοχή.

Νόμιμη μοίρα
Η νόμιμη μοίρα είναι το δικαίωμα που ο ελληνικός νόμος δίδει σε ορισμένους κληρονόμους, δηλ. στους πολύ στενούς συγγενείς του κληρονομουμένου, δυνάμει του οποίου δεν μπορούν να αποκλειστούν εντελώς από την κληρονομία αλλά σχεδόν πάντοτε λαμβάνουν ένα ελάχιστο ποσοστό αυτής.

Το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας υπάρχει από το θάνατο του κληρονομούμενου και αποσκοπεί στην προστασία της οικογένειας. Το ποσοστό της νόμιμης μοίρας είναι το μισό της εξ αδιαθέτου μερίδας (ΑΚ 1825 παρ. 2), δηλαδή το μισό αυτού που κάθε κληρονόμος θα εδικαιούτο εάν δεν υπήρχε διαθήκη. Για τον περιορισμό της κληρονομικής μερίδας κάποιου κληρονόμου σε αξία μικρότερη από τη νόμιμη μοίρα, πρέπει να συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αποκλήρωσης.

Οι στενοί συγγενείς που πρέπει να λάβουν ένα ποσοστό από την κληρονομία, έστω κι αν έχουν παραλειφθεί από τον διαθέτη στην διαθήκη του, είναι ο/η σύζυγος και οι κατιόντες (τέκνα, τέκνα των τέκνων, εγγόνια, δισέγγονα κλπ). Αυτοί οι στενοί συγγενείς δικαιούνται, αν θελήσουν, να διεκδικήσουν το μισό από την κληρονομική μερίδα που θα ελάμβαναν, εάν δεν υπήρχε διαθήκη.

Παράδειγμα 1: Στην περίπτωση που ο διαθέτης παρέλειψε να αφήσει στην διαθήκη του κάτι και στα δύο τέκνα του εφόσον υπήρχε και η σύζυγος, αυτά μπορούν να διεκδικήσουν το δικαίωμα της νομίμου μοίρας, ώστε έκαστο να λάβει το μισό των όσων θα ελάμβανε εάν δεν υπήρχε η διαθήκη. Δηλαδή στην περίπτωση που υπάρχει σύζυγος και δύο τέκνα η νόμιμη μοίρα της μεν συζύγου είναι 2/8, ενώ των δύο τέκνων είναι 6/8, δηλαδή από 3/8 το καθένα.

Παράδειγμα 2: Υπάρχει περίπτωση όμως ο διαθέτης να είχε αφήσει με την διαθήκη του ένα περιουσιακό στοιχείο σε κάποιον, με τον περιορισμό μετά τον θάνατό του κληρονόμου, αυτό το περιουσιακό στοιχείο να μεταβιβασθεί σε κάποιον τρίτο (καταπίστευμα). Μπορεί δηλαδή ο σύζυγος, που δεν άφησε τέκνα, αλλά μόνο την σύζυγό του, να αφήσει διαθήκη με την οποία να αφήνει το μοναδικό του περιουσιακό στοιχείο, ήτοι μία οικία, στην σύζυγό του, με τον όρο όμως ότι μετά τον θάνατό της αυτή δεν θα έχει την ελευθερία να την διαθέσει όπως αυτή θέλει, αλλά η οικία θα περιέλθει στον ανιψιό του συζύγου.

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ: Εάν κάποιος διαθέτης με την διαθήκη του δεν σεβάστηκε την νόμιμη μοίρα των κληρονόμων του (αναγκαίοι μεριδούχοι) τότε μπορεί όποιος νομίζει ότι έλαβε μικρότερη περιουσία από τη νόμιμη μοίρα, η διαθήκη αυτή είναι άκυρη κατά το μέρος που θίγει τη νόμιμη μοίρα και μπορεί να ακυρωθεί στο δικαστήριο με αγωγή ακύρωσης ώστε να λάβει ο κάθε αναγκαίος κληρονόμος τη νόμιμη μοίρα που ορίζει ο νόμος.